Nebra Sky Disc – tajemnice najstarszego przedstawienia kosmosu

W 1999 roku w pobliżu miejscowości Nebra w Saksonii-Anhalt (Niemcy) odkryto wyjątkowy artefakt — Nebra Sky Disc (dysk nieba z Nebry). Ten liczący około 3600 lat obiekt, pochodzący z epoki brązu, uznawany jest za najstarsze znane przedstawienie kosmosu. UNESCO określiło go jako jedno z najważniejszych znalezisk archeologicznych XX wieku, a jego badania trwają do dziś, ujawniając kolejne sekrety zarówno techniczne, jak i astronomiczne.

Wygląd i symbolika dysku

Nebra Sky Disc to metalowy dysk o średnicy około 31 centymetrów i grubości zaledwie kilku milimetrów. Powierzchnia artefaktu pokryta jest patyną o intensywnie niebiesko-zielonej barwie, która kontrastuje z inkrustacjami wykonanymi z czystego złota. Na dysku przedstawiono słońce, półksiężyc, gromady gwiazd (w tym Plejady) oraz różne łuki, które interpretowane są jako reprezentacje astronomicznych zjawisk, takich jak przesilenia. Jeden z łuków, znajdujący się u podstawy dysku, jest uważany za symbol łodzi — motywu często pojawiającego się w mitologiach starożytnych kultur.

Archeologiczne znaczenie dysku

Dysk nieba jest przypisywany kulturze Únětice, która rozwijała się w Europie Środkowej w epoce brązu (ok. 2300–1600 p.n.e.). To właśnie ta społeczność, znana z zaawansowanego rzemiosła metalurgicznego, miała stworzyć ten niezwykły artefakt. Jego analiza wskazuje na głęboką wiedzę astronomiczną i umiejętności techniczne, które wykraczają poza dotychczasowe wyobrażenia o możliwościach ówczesnych rzemieślników.

Metalurgia epoki brązu – mistrzostwo dawnych rzemieślników

Ostatnie badania nad dyskiem nieba z Nebry wykazały, że jego wytworzenie było wyjątkowo skomplikowane. Artefakt został wykonany z brązu — stopu miedzi i cyny — oraz ozdobiony złotem. Analizy metalograficzne potwierdziły, że proces produkcji obejmował wiele etapów, z których każdy wymagał precyzji i zaawansowanej wiedzy.

Proces produkcji

Dysk powstał w wyniku wieloetapowego procesu kucia na gorąco, który obejmował:

1. Podgrzewanie metalu do około 700°C, co umożliwiało jego formowanie.
2. Kucie młotkiem, które pozwalało na uzyskanie odpowiedniego kształtu i struktury.
3. Wyżarzanie, czyli stopniowe schładzanie metalu, co zapobiegało jego pękaniu i zwiększało wytrzymałość.

Łącznie proces ten powtórzono około dziesięciu razy. Złożoność tych technik świadczy o wysokim poziomie umiejętności rzemieślników epoki brązu. Co więcej, analizy wykazały, że materiały użyte do produkcji dysku pochodziły z odległych miejsc, takich jak Kornwalia w Anglii (złoto i miedź), co dodatkowo podkreśla globalny zasięg wymiany handlowej w tamtym czasie.

Eksperymentalna rekonstrukcja

Słynny rzemieślnik Herbert Bauer przeprowadził rekonstrukcję dysku, aby zrozumieć procesy technologiczne jego produkcji. Wyniki wskazały, że oryginalny artefakt był cieńszy i większy niż replika, co podkreśla wyjątkowy kunszt starożytnych metalurgów.

Astronomiczne tajemnice

Dysk nieba z Nebry nie jest jedynie dziełem sztuki; pełnił on także funkcję astronomicznego narzędzia. Analiza układu złotych inkrustacji sugeruje, że artefakt mógł być używany do określania przesileń oraz równonocy. Złote łuki po bokach dysku, z których jeden niestety zaginął, wyznaczały kąty między przesileniami zimowym i letnim, co mogło być kluczowe dla organizacji życia rolniczego.

Współczesne badania i ich znaczenie

Ostatnie analizy prowadzone przez zespoły naukowców z Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie (LDA) w Saksonii-Anhalt oraz Uniwersytetu Otto-von-Guericke w Magdeburgu wykorzystały zaawansowane technologie, takie jak spektroskopia rentgenowska i mikroskopia świetlna. Wyniki tych badań rzucają nowe światło na techniki produkcji dysku, potwierdzając niezwykłe zdolności jego twórców.

Jak zauważył prof. dr Harald Meller, dysk z Nebry jest dowodem na to, że ponowne badanie znanych artefaktów przy użyciu nowoczesnych metod może prowadzić do odkrycia nowych faktów. To również przypomnienie o roli interdyscyplinarnych badań w archeologii.

źródło:

Dieck, S., Michael, O., Wilke, M. et al. Archaeometallurgical investigation of the Nebra Sky Disc. Sci Rep 14, 28868 (2024). doi.org/10.1038/s41598-024-80545-5

fot. Frank Vincentz; Wikipedia; domena publiczna