Amunicja 7,62x54R Mosin produkcji nie rosyjskiej w latach 1905-1917

Na początku lat 90-tych XIX w. armia rosyjska zaczęła przezbrajanie z używanych dotąd jednostrzałowych karabinów Berdana na nowocześniejsze, pięciostrzałowe karabiny systemu Mosina, wykorzystujące amunicję 7,62x54R.
 

Pierwszą fabryką produkującą tę amunicję była fabryka w Petersburgu, a planowaną roczną wydajność produkcji określono na 170 mln sztuk. Niestety zakłady te uzależnione były od dostaw zagranicznych, m.in. melchioru stosowanego do platerowania pocisków, sprowadzanego z Francji i Niemiec. Aby usprawnić produkcję amunicji oraz uniezależnić się od dostaw zagranicznych, decyzją Głównego Zarządu Artyleryjskiego (ГАУ - Главное артиллерийское управление), w roku 1895 rozpoczęto budowę zakładów amunicyjnych w Ługańsku z planowaną wydajnością rzędu 100 mln sztuk/rok. Niestety, plany planami,
a rzeczywistość rzeczywistością. I tak np. w 1901 roku zakład w Petersburgu wyprodukował jedynie 60,6 mln sztuk amunicji (z planowanych 170), a zakład w Ługańsku 47 mln. Jednocześnie w początkowym okresie produkcji amunicji 7,62x54R Mosin udział fabryki w Tule w ogólnej produkcji był niewielki (w 1901 roku zamówiono w niej jedynie 6,75 mln sztuk).

Wybuch wojny rosyjsko-japońskiej spowodował poważny kryzys amunicyjny w armii rosyjskiej. Znaczne zużycie amunicji, będące m.in. wynikiem szerszego zastosowania broni maszynowej spowodowało konieczność przerzucenia większości zapasów z europejskiej części Rosji. Niosło to za sobą ryzyko pozbawienia wojska środków bojowych w przypadku wybuchu konfliktu w Europie. Dlatego tez decyzją ГАУ zakłady amunicyjne otrzymały polecenie zwiększenia produkcji. Jednocześnie w fabrykach zagranicznych zamówiono około 500 mln nabojów.

Na potrzeby armii rosyjskiej amunicję produkowały zakłady: niemieckie Deutche Waffen und Munitionsfabriken z Karlsruhe (zdj. 1) i Polte z Magdeburga (zdj. 2), austro-wegierskie - Manfred Weiss z Budapesztu (zdj.3) i Hirtenberger Patronen - Züdhütchen und Metallwarenfabrik z Hirtenbergu (zdj. 4) oraz belgijska fabryka Fabrique National d'Armes de Guerre z Herstal (zdj. 5). W moich zbiorach znajduje się również łuska (zdj. 6), co do której nie mam pewności, z jakiej wytwórni pochodzi. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę system znakowania, niemal identyczny z systemem austro-wegierskim, można przypuszczać, że wyprodukowano ją w fabryce Weissa lub Berndorfer Metallwarenfabrik z Berndorfu.

zdj. 1	zdj. 2	zdj. 3
zdj. 4	zdj. 5	zdj. 6

Część z tych zakładów, tj. Deutche Waffen und Munitionsfabriken, Polte z Magdeburga i Fabrique National d'Armes de Guerre posługiwały się kodami stosowanymi na amunicji produkowanej na rynek rodzimy, z mniejszymi bądź większymi modyfikacjami, natomiast pozostałe wprowadziły odrębny system kodowania. W przypadku DWM kod fabryki (DM – identyczny, jak na łuskach produkowanych dla armii niemieckiej) zlokalizowany był na godz. 12-tej, a na godz. 6-tej – pełny rok produkcji. Nie stosowano tu charakterystycznego dla znakowania niemieckiego symbolu materiałowego łuski oraz numeru partii produkcyjnej. Łuski pochodzące z wytwórni w Magdeburgu poza standardowym kodem P mają dodaną literę M (Magdeburg). Rok produkcji zlokalizowany jest na godz. 3 i 9. Podobnie, jak w przypadku łusek z Karlsruhe nie ma tu symbolu materiałowego łuski oraz numeru partii produkcyjnej.

Fabryki austro-węgierskie stosowały natomiast kody pisane cyrylicą (X dla Hirtenberger Patronen - Züdhütchen und Metallwarenfabrik i B dla Manfred Weiss). W porównaniu do systemu znakowania amunicji produkowanej na rynek krajowy znakowanie łusek 7,62x54 R znacznie uproszczono – na dnie łuski widniał jedynie kod producenta (X lub B) zlokalizowany na godz. 12-tej oraz dwucyfrowa końcówka roku produkcji (w przypadku zakładów z Hirtenbergu) lub pełna data (Weiss). Nie stosowano również podziału dna łuski za pomocą linii sektorowych. Wyjątek stanowi znakowanie łuski, którą osobiście przypisuję jednej z wymienionych fabryk austro-wegierskich.

W kolejnych latach produkcja amunicji systematycznie rosła, osiągając w 1912 r. poziom 430, a w 1913 r. 544 mln sztuk. Na rok 1914 planowano wyprodukowanie 600 mln naboi i osiągniecie stanu zapasów rzędu 1,5 mld sztuk.

Pomimo znacznego, w porównaniu do okresu przedwojennego, wzrostu produkcji amunicji 7,62x54 R w okresie I wś, ogromne jej zużycie spowodowało konieczność zakupów z fabryk zagranicznych. Produkcja amunicji w stosunku do roku 1914 wzrosła kilkukrotnie, np. w fabryce w Tule z 182 do 303 mln, a w Ługańsku z 200 do 555 mln sztuk (dodatkowo produkowano amunicję do zdobycznych karabinów Manlichera oraz zakupionych w Japonii
i Francji karabinów syst. Arisaka i Lebel). Jednak nawet tak znaczący wzrost produkcji
w istniejących zakładach oraz wybudowanie nowej fabryki w Symbirsku w 1916 roku, z roczną produkcją na poziomie 840 mln sztuk naboi i łusek nie zaspakajało rosnących wciąż potrzeb frontu.

Druga fala zakupów przypadła na lata 1916-1917. Ze zrozumiałych przyczyn dostawcą amunicji dla armii rosyjskiej nie mogły być fabryki niemieckie i austro-wegierskie, dlatego też zamówienia złożono w zakładach brytyjskich i amerykańskich. Zamówienie obejmowało 2,2 mld sztuk naboi na olbrzymią kwotę 86,6 mln rubli. W latach 1916-1917 amunicję 7,62x54 R produkowało szereg fabryk brytyjskich:

- Kynoch & Co, Witton, Birmingham (zdj. 7),

zdj. 7

- Greenwood and Batley, Leeds (zdj. 8),

zdj. 8

- Birmingham Metals & Munitions Co. Ltd., Birmingham (rys. 1),

rys. 1

- Eley Brothers, Ltd., Edmonton (rys. 2),

rys. 2

- Government Cartridge Factory N°1, Blackheath (rys. 3),

rys. 3

- Royal Laboratory, Woolwich Arsenal (rys. 4)

rys. 4

oraz amerykańskie:

- Winchester Repeating Arms Co., New Haven (zdj. 9),

zdj. 9

- Remington Arms - Union Metallic Cartridge Co., Brigdeport (zdj. 10),

zdj. 10

- United States Cartridge Co. Lowell (zdj. 11).

zdj. 11

W znakowaniu łusek produkcji brytyjskiej na godz. 12-tej znajdował się symbol producenta w postaci kodu lub nazwy otwartej (w przypadku fabryki z Kynoch nazwa napisana cyrylicą), najczęściej w połączeniu z dwucyfrową końcówką roku produkcji, natomiast na godz. 6-tej oznaczenie kalibru (7,62). Zbliżony system znakowania wprowadziły fabryki amerykańskie. Nie stosowano jedynie oznaczenia kalibru.

Oddzielny rozdział stanowiła produkcja niemiecka i austro-wegierska amunicji 7,62x54R Mosin do zdobycznych karabinów. Łuski produkcji austro-wegierskiej pozbawione były jakichkolwiek symboli na dnie, a wyróżnikiem pozwalającym odróżnić je od łusek produkowanych w zakładach rosyjskich była mniejsza średnica spłonki.

Podobnie, jak w latach 1905-1906 w Niemczech amunicję 7,62x54R produkowały dwie fabryki: Deutche Waffen und Munitionsfabriken z Karlsruhe i Polte z Magdeburga. Znakowanie łusek produkowanych w pierwszej z nich było identyczne, jak w latach poprzednich – kod producenta na godz. 12-tej, a na 6-tej pełna data produkcji. Niewielkiej modyfikacji uległo natomiast znakowanie łusek produkowanych w zakładach Polte. Litery P M zlokalizowane były odpowiednio na godz. 6 i 3, dwucyfrowa końcówka roku produkcji na godz. 12-tej, a numer partii produkcyjnej na godz. 9 (rys. 5).

rys. 5

Jarosław Ciemiński