Poszukiwania.pl
Poszukiwania.pl
Saturday, 09 Jan 2021 00:00 am
Poszukiwania.pl

Poszukiwania.pl

Kiedy w listopadzie 1647 r. nikomu szerzej nieznany pisarz kozacki Bohdan Chmielnicki, pod wpływem własnej krzywdy, rozpoczął powstanie kozackie na Ukrainie, mało kto mógł przypuszczać, że przerodzi się ono w tak poważną wojnę domową. Kolejne starcia - pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami - zostały skutecznie rozegrane przez Kozaków pod wodzą Chmielnickiego, sprzymierzonego z Tatarami. Sojusz ten był niezwykle niebezpieczny dla Rzeczypospolitej, co ujawniło się zwłaszcza w czasie odsieczy zbaraskiej, gdy tylko pieniądze (okup dla Tatarów) zdołały uratować polskie wojsko przed ostateczną klęską pod Zborowem. Mimo ugody z sierpnia 1649 r., działania zbrojne nadal trwały, doprowadzając do całkowitego opanowania Podola przez oddziały Chmielnickiego. Wywołało to zdecydowane działania wojsk królewskich, które stoczyły bój z Chmielnickim i Tatarami na polach pod Beresteczkiem.

O wyborze miejsca zadecydowała sugestia Stefana Czarnieckiego, którą poparł król Jan Kazimierz, osobiście dowodzący siłami Rzeczypospolitej. Kozaków i Tatarów udało się zmusić do przyjęcia walnej bitwy właśnie w tym miejscu, wielce dla nich niedogodnym. Naprzeciw siebie stanęły dwie potężne armie - z jednej strony król z 34 tys. żołnierzy i tyleż samo pospolitego ruszenia, a z drugiej - Chmielnicki z 90 tys. piechoty, 12 tys. jazdy, 100 tys. czerni i ok. 100 tys. Tatarów, podkomendnych Tuhaj-beja. Jako pierwsi, z rana 27 czerwca, zaatakowali Kozacy. Następnego dnia Chmielnicki i Tuhaj-bej otoczyli obóz polski. Przez dwa dni żadna ze stron nie mogła osiągnąć przewagi. Dopiero 30 czerwca król postanowił rozstrzygnąć bitwę, mimo ostrzeżeń hetmanów. Postanowiono zmienić taktykę i zastosować nowy szyk bojowy - na czele ustawiono artylerię osłanianą przez piechotę i jazdę cudzoziemską z bronią palną, a na skrzydłach - polską jazdę z bronią białą. Wcześniejszy styl walki (szyk taborowy przeciw Tatarom i jazda przeciw Kozakom) nie przyniósł pozytywnych rezultatów. Właściwa bitwa rozpoczęła się po godz. 15. Pierwszy atak przypuścił książę Jarema Wiśniowiecki. Przez następne godziny dochodziło do wzajemnych starć. Zginął wówczas Tuhaj-bej, a Tatarzy zostali odparci przez generała Zygmunta Przyjemskiego. Z nimi uciekł również Chmielnicki. Na polu bitwy pozostał jeszcze tabor kozacki. Ten zdobyto 7 lipca, doprowadzając potem do wielkiej rzezi Kozaków.

Bitwa pod Beresteczkiem nie rozstrzygnęła bezpośrednio konfliktu ukraińskiego. Miały to sprawić dopiero bitwa i ugoda w Białej Cerkwi we wrześniu 1651 r. Jednakże tak jednoznaczne zwycięstwo wzmocniło ducha walki w dotąd tylko przegrywających królewskich oddziałach, a w wymiarze międzynarodowym powstrzymało cara Aleksego od realizacji planów wojny z Rzecząpospolitą.

M. G.-K.

Ilustracja: bitwa pod Beresteczkiem na płaskorzeźbie z nagrobka serca Jana Kazimierza w Paryżu, Wikimedia Commons, domena publiczna.


O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.