Historia broni czarnoprochowej. Od alchemicznych pracowni po pola bitew

IX-wieczne Chiny, okres panowania dynastii Tang. Najprawdopodobniej w pracowni któregoś z alchemików powstaje substancja, która całkowicie odmieni wojskowość i podejście do walki. Proch czarny przyczynił się do ustalenia nowego porządku na świecie, a skutki działań militarnych rozstrzygniętych dzięki jego użyciu do dziś decydują o kształcie granic i kulturowej przynależności wielu krajów.

O znaczeniu prochu czarnego najlepiej świadczą dziesiątki legendarnych modeli broni, których repliki do dziś rozpalają wyobraźnię kolekcjonerów. Historia tej technologii pełna jest niejasności, półprawd i paradoksów, co czyni ją jeszcze bardziej fascynującą i sprawia, że ta jest wdzięcznym tematem do badań. W nowym artykule przybliżymy wam nieco dzieje samego prochu i broni czarnoprochowej.

Czarny proch. Chiński wynalazek zmienia Europę

O wynalezieniu prochu czarnego wiemy tak naprawdę nie wiele. Wiadomo, że substancja powstała na przełomie I i II stulecia naszej ery w Chinach. Najbardziej rozpowszechniona wersja mówi, że za jego stworzenie odpowiedzialni byli taoistyczni alchemicy. Połączenie saletry, węgla drzewnego i saletry miało dać eliksir zapewniający nieśmiertelność. Dziś wiemy, że to im się nie udało, ale opracowana mieszanina okazała się mieć niespotykane do tej pory właściwości palne i wybuchowe.

To Chińczycy jako pierwsi wykonali broń czarnoprochową – racę, której działanie polegało przede wszystkim na odstraszaniu przeciwnika i płoszeniu jego koni. Nie jest jasne, w jaki sposób czarny proch trafił na Stary Kontynent. Wiemy, że pierwsze wzmianki europejskich kronikarzy na jego temat zaczęły się pojawiać w połowie XIII wieku. W kolejnym stuleciu tworzono już pierwsze ilustracje przedstawiające bojowe użycie broni palnej.

Europejczycy szybko udoskonalili produkcję broni czarnoprochowej, w XVI wieku dysponując już nie tylko artylerią. W arsenałach armii Starego Kontynentu znajdowały się wówczas również karabiny i pistolety. To właśnie militarna potęga osiągnięta dzięki prochowi pozwoliła Brytyjczykom, Hiszpanom, Portugalczykom oraz Francuzom skolonizować rozległe tereny Afryki, Azji i obu Ameryk, ustalając porządek świata aktualny właściwie do dziś.

Broń czarnoprochowa – najważniejsze rodzaje

Broń czarnoprochowa stanowiła jeden z filarów uzbrojenia europejskich armii aż do pierwszej połowy XIX wieku. Kilkaset lat jej eksploatacji zaowocowało stworzeniem wielu typów. Jeśli chodzi o konstrukcję zamka, najważniejsze to:

• bez zamka – najbardziej prymitywny rodzaj broni czarnoprochowej, będący w gruncie rzeczy miniaturową armatą. Strzelanie wymagało odpalenia lontu i przyłożenia go w odpowiednie miejsce na broni. Cała procedura była nie tylko trudna i niewygodna, ale też bardzo niebezpieczna;

• z zamkiem lontowym – jego zadaniem było opuszczenie żarzącego się umocowanego lontu w ten sposób, by ten dotknął prochu i spowodował zapłon;

• z zamkiem kołowym – jeszcze nowocześniejsza wersja, w której lont został zastąpiony pirytem. Po naciśnięciu spustu, w wyniku tarcia piryt dochodziło do wytworzenia iskry;

• z zamkiem skałkowym – konstrukcja zbliżona do poprzedniej, w której jednak piryt zastąpiono łatwiej dostępnym krzemieniem. To sprawiło, że broń stała się tańsza, a cały mechanizm okazał się mniej awaryjny;

• z zamkiem kapiszonowym – rozwiązanie wykorzystujące właściwości piorunianu rtęci, który umieszczony w kapiszonie mocowanym do kominka po uderzeniu kurka wybuchał, powodując tym samym zapłon prochu.